Zioła wzmacniające odporność

Jeżówka

_{Tekst: dr n. farm. Ewelina Pióro-Jabrucka
ADIUNKT W KATEDRZE ROŚLIN WARZYWNYCH I LECZNICZYCH, SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE. DOKTORAT Z ZAKRESU ROŚLIN LECZNICZYCH OBRONIŁA W 2005 ROKU. JEST SKARBNIKIEM W POLSKIM TOWARZYSTWIE NAUK OGRODNICZYCH – ODDZIAŁ WARSZAWA, CZŁONKIEM POLSKIEGO TOWARZYSTWA AROMATERAPEUTYCZNEGO ORAZ TOWARZYSTWA NAUKOWEGO SOCIETAS SCIENTIARUM KLUKOVIANA ET JABLONOVIANAE. PROWADZI BADANIA Z ZAKRESU BIOLOGII ROZWOJU, ZMIENNOŚCI ORAZ AKTYWNOŚCI BIOLOGICZNEJ ROŚLIN ZIELARSKICH. INTERESUJE SIĘ NAUKAMI PRZYRODNICZYMI, SZCZEGÓLNIE ETNOBOTANIKĄ.}

W grupie roślin zielarskich jest wiele gatunków, które mają udowodnione działanie immunomodulujące. Należą do niej różne gatunki jeżówek (Echinaceae, rodzina Asteraceae), a mianowicie: jeżówka purpurowa (E. purpurea), jeżówka wąskolistna (E. angustifolia), jeżówka blada (jeżówka różowa) (E. pallida).

Gatunki te należą do najczęściej stosowanych roślinnych środków wzmacniających odporność.
Surowcem zielarskim, pozyskiwanym z jeżówki purpurowej, jest ziele (Echinaceae herba), ścinane w okresie kwitnienia roślin w drugim roku uprawy i korzeń, a właściwie kłącze z korzeniami (Echinaceae radix), pozyskiwany w trzecim i czwartym roku uprawy. Dwa pozostałe gatunki jeżówki dostarczają surowca zielarskiego w postaci korzenia (odpowiednio: Echinaceae angustifoliae radix i Echinaceae pallidae radix).

Ważną grupą związków biologicznie czynnych, zawartych w tych surowcach, są pochodne kwasu kawowego. W przypadku ziela jeżówki purpurowej są to kwasy: cykoriowy (występuje także w korzeniu) i kawoilowinowy. W korzeniu jeżówki wąskolistnej występują: echinakozyd, werbaskozyd, cynaryna, kwas izochlorogenowy i śladowe ilości kwasu cykoriowego. Echinakozyd, werbaskozyd i kwas cykoriowy występują w korzeniu jeżówki bladej.

Poza wymienionymi związkami, w surowcach występują także flawonoidy, tj. pochodne kwercetyny i kemferolu (ziele j. purpurowej i korzeń j. wąskolistnej), polisacharydy, glikoproteiny (korzeń j. purpurowej), poliacetyleny (w dużych ilościach w korzeniu j. bladej), a także alkiloamidy oraz śladowe ilości olejku eterycznego. Za działanie immunostymulujące odpowiadają głównie polisacharydy, glikoproteiny, pochodne kwasu kawowego i alkiloamidy. Poza tym surowce pozyskiwane z jeżówek wykazują działanie przeciwzapalne (alkiloamidy i polisacharydy), przeciwwirusowe (glikoproteiny, kwas cykoriowy, echinakozyd, werbaskozyd) oraz bakterio- i fungistatyczne (poliacetyleny). Ziele jeżówki purpurowej stosowane jest w chronicznych zakażeniach górnych dróg oddechowych, w przewlekłych infekcjach dróg moczowych; pomocniczo – w schorzeniach gruczołu krokowego i chorobach nowotworowych. Zewnętrznie, surowiec stosowany jest na trudno gojące się rany, egzemy i oparzenia. Korzeń jeżówki bladej jest szczególnie skuteczny w infekcjach grypopodobnych. Należy jednak pamiętać, że chroniczne przyjmowanie preparatów z jeżówki jest niekorzystne dla organizmu. W celu uniknięcia immunosupresji nie należy stosować preparatów z jeżówki dłużej niż 10 dni, przy podawaniu codziennym.

Aloes

W celu wzmocnienia układu odpornościowego stosowane są także preparaty z aloesu (Aloë).

Znanych jest około 250 gatunków należących do tego rodzaju, chociaż zastosowanie lecznicze znalazło około 20 gatunków aloesu. Najbardziej znanym jest aloes drzewiasty (A. arborescens). Surowca leczniczego dostarczają także na dużą skalę aloes zwyczajny (A. vera = A. barbadensis) i aloes uzbrojony (A. ferox). Z aloesu drzewiastego pochodzi sok ze świeżych liści oraz miazga z liści.

Aloes zwyczajny dostarcza żelu aloesowego z liści oraz alony – jest to stężały sok z liści, który pozyskiwany jest także z liści aloesu uzbrojonego i innych gatunków z tego rodzaju, a także ich mieszańców. Sok i miazga ze świeżych liści zawierają polisacharydy (glukany, mannany, glukomannany, arabinogalaktany), glikoproteiny (aloektyna B), antranoidy (aloina A i B), alkilochromony (aloerezyna A i B, feruiloaloerezyna), wane.

Zawarte w aloesie glukomannany pobudzają układ odpornościowy. Acemannan określany jest mianem „najsilniejszego immunomodulatora pochodzenia roślinnego”. Związek ten, z grupy długołańcuchowych polisacharydów, ma zdolność bezpośredniego aktywowania makrofagów.

Oprócz tego, preparaty na bazie aloesu działają przeciwwirusowo, przeciwzapalnie, przeciwbólowo, hipoglikemicznie, oczyszczająco na organizm, antyoksydacyjnie. Bardzo korzystnie działają na skórę. Spowalniają procesy starzenia się komórek. Stosowane są w chorobach górnych dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, w cukrzycy i chorobach skóry, także w oparzeniach, odmrożeniach i alergiach. Wyciągi z żelu aloesowego wchodzą w skład wielu kosmetyków i środków higienicznych.

Traganek mongolski

Ważnym gatunkiem leczniczym o właściwościach immunomodulujących jest również traganek mongolski (Astragalus membranaceus var. mongholicus, rodzina Fabaceae). Surowcem zielarskim, którego dostarcza, jest korzeń (Astragali radix).

Zawiera on saponiny steroidowe – astragalozydy, kwas a-aminomasłowy, glikozydy izoflawonowe, syringarezinol i polisacharydy (zawierające glukozę, kw. glukuronowy, kw. galakturonowy). Surowiec wykazuje właściwości immunostymulujące przez zwiększanie fagocytozy, indukcję interferonu, produkcję przeciwciał IgA i IgG. Zwiększa odporność organizmu zwłaszcza na infekcje wirusowe. Poza tym korzeń traganka mongolskiego wykazuje działanie przeciwnowotworowe poprzez hamowanie aktywności produkowanych przez komórki nowotworowe czynników hamujących aktywność makrofagów i zwiększanie aktywności limfocytów Th. Działa ochronnie na wątrobę. Ma właściwości przeciwnadciśnieniowe i kardiotoniczne.

Stosowany jest w formie naparów, odwarów i płynnych ekstraktów. W medycynie chińskiej zalecany jest w ogólnym osłabieniu, braku apetytu, biegunce i niedokrwieniu. W medycynie zachodniej traganek mongolski stosowany jest w nawracających przeziębieniach, grypie, chronicznym zmęczeniu, AIDS i nowotworach – łącznie z konwencjonalnym leczeniem*.

*Piśmiennictwo u autora