Lecznicze właściwości wiesiołka

dr n. farm. Paulina Znajdek-Awiżeń

Wiesiołek dwuletni – występowanie i charakterystyka

Wiesiołek dwuletni (łac. Oenothera biennis L.) należy do rodziny Wiesiołkowatych (Onagraceae), która liczy ok. 145 gatunków. Pochodzą one z ciepłych rejonów Ameryki Północnej i Południowej, jednak niektóre z nich przystosowały się do nowych obszarów i zasiedliły również kraje europejskie. Obecnie w Europie spotkać można ok. 70 różnych gatunków wiesiołka, ale zdecydowanie najpowszechniejszym jest właśnie wiesiołek dwuletni, którego aktywność biologiczna została już w dużym stopniu poznana.

Jak sama nazwa wskazuje omawiany w artykule wiesiołek jest rośliną dwuletnią. Do Europy „przybył” najprawdopodobniej ok. XVII wieku. Niekiedy bardzo trudno go zidentyfikować, ponieważ wśród wiesiołków powszechne jest tworzenie mieszańców międzygatunkowych. Roślina osiąga zwykle wysokość od 50 do 150 cm i posiada owłosioną łodygę (rodzaj owłosienia stanowi istotny element podczas identyfikacji poszczególnych gatunków wiesiołka). Cechą charakterystyczną są kwitnące od czerwca do sierpnia żółte kwiaty, które w ciągu dnia pozostają zamknięte, a otwierają się dopiero późną porą wieczorną. Co ciekawe, za ich zapylanie odpowiadają głównie ćmy. Mimo swego ładnego wyglądu, zapach kwiatów wiesiołka nie należy do najprzyjemniejszych. Roślina porasta przede wszystkim przydroża, nieużytki, tereny ruderalne, nasypy kolejowe, a także brzegi rzek.   

Związki aktywne obecne w wiesiołku

Co zatem cennego kryje w sobie wiesiołek i dlaczego tak chętnie wykorzystywany jest jako suplement diety? Przede wszystkim to roślina bogata w olej, którego najcenniejszym źródłem są nasiona wiesiołka. Olej tłoczony jest metodą na zimno, co w maksymalny sposób pozwala na zachowanie w nim tego, co najważniejsze, czyli niezbędnych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. NNKT obecne w oleju z wiesiołka w głównej mierze reprezentowane są przez kwasy omega-6: kwas linolowy (70-74%) oraz kwas γ-linolenowy (8-10%). Poza tym zawiera on także niewielkie ilości kwasu oleinowego (omega-9) oraz nasyconych kwasów tłuszczowych (kwas palmitynowy, kwas oleinowy), a także szereg związków polifenolowych o działaniu antyoksydacyjnym oraz witaminy, m.in. A i E.

Olej z wiesiołka – wykorzystanie w lecznictwie

Wykorzystanie oleju z nasion wiesiołka w profilaktyce, a także wspomagająco w leczeniu konkretnych dolegliwości praktykowane jest od bardzo dawna. Wiele badań  przeprowadzonych zarówno na modelu zwierzęcym, jak i ludziach oceniało go pod kątem przydatności, m.in. w łagodzeniu objawów atopowego zapalenia skóry (AZS) oraz dolegliwościach towarzyszących zespołowi napięcia przedmiesiączkowego (PMS). Choć wnioski płynące z badań nie są jednoznaczne, wymierne korzyści, jakie zauważają pacjenci stosujący preparaty zawierające olej z wiesiołka, są zachęcające.

Atopowe zapalenie skóry (AZS)

W monografii opublikowanej przez Europejską Agencję ds. Leków (EMA) uznano olej z wiesiołka jako produkt medyczny tradycyjnego stosowania w łagodzeniu świądu w ostrych i chronicznych dolegliwościach suchej skóry. Obecnie bardzo często stosuje się go w leczeniu przewlekłych schorzeń dermatologicznych, w tym łuszczycy, trądziku, wyprysku atopowym oraz różnych zmianach o podłożu alergicznym. Analizując przegląd randomizowanych badań dotyczących działania oleju z wiesiołka na pacjentów z AZS trudno jednoznacznie ocenić jego skuteczność. Wiele z nich prowadzono w latach 80’ i 90’ XX wieku i wówczas nie odnotowywano spektakularnych efektów. Należy jednak zauważyć, że sposób prowadzenia tych badań, bardzo często pozostawiał wiele do życzenia, jeśli chodzi o metodologię (np. brak dokładnych informacji odnośnie stosowanych dawek). Z kolei kilka dobrze zaplanowanych, randomizowanych badań przeprowadzonych po 2000 roku dostarczyło dowodów na pozytywne oddziaływanie oleju z wiesiołka u chorych na AZS. Odnotowywano m.in. zmniejszenie obszaru zmian skórnych, łagodzenie świądu i  poprawę nawodnienia skóry (zakres stosowanych w badaniach dawek oleju z wiesiołka wynosił od 160 do 500mg na dzień).

Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) i menopauza

Olej z wiesiołka jest także powszechnie zalecany w przypadku cyklicznego bólu piersi, który jest związany z zespołem napięcia przedmiesiączkowego (PMS) i występuje na około tydzień przed miesiączką. Również w przypadku tego zastosowania badania dostarczają często sprzecznych wyników. Tym niemniej, aż 7 z 10 badań klinicznych uwzględnionych w przeglądzie z 2019 r. sugeruje, że olej z wiesiołka był pomocny w bólu piersi. Dla przykładu,  jedno z doświadczeń wykazało, że kobiety, które przez sześć miesięcy przyjmowały 2 gramy oleju z wiesiołka lub 2 g oleju z wiesiołka plus 400 IU witaminy E na dobę, odnotowywały poprawę w zakresie zmniejszenia bólu piersi w porównaniu z kobietami przyjmującymi placebo.

Jeśli zaś chodzi o stosowanie oleju z wiesiołka w podczas menopauzy, to sprawdzano przede wszystkim jego skuteczność w zmniejszaniu liczby uderzeń gorąca. Badanie opublikowane w 2013 r. w Archives of Gynecology and Obstetrics wykazało, że dzienna dawka oleju z wiesiołka, wynosząca 500 mg, zapewniała badanym pacjentkom niewielką ulgę po sześciu tygodniach stosowania preparatu. Chociaż nasilenie uderzeń było mniejsze w porównaniu z pacjentkami, którym podawano placebo, czas trwania i częstotliwość epizodów nie uległy zmianie.

Profilaktyka chorób układu sercowo-naczyniowego

Suplementacja olejem z wiesiołka jest wskazana jako profilaktyka dolegliwości układu krążenia. Zbadano m.in. jego wpływ na profil lipidowy krwi. Wykazano, że regularne przyjmowanie oleju wiesiołkowego obniża poziom całkowitego cholesterolu i frakcji LDL, czyli tzw. „złego cholesterolu”, przy jednoczesnym podwyższeniu frakcji HDL, czyli „dobrego cholesterolu”.

Inne zastosowania oleju z wiesiołka

Innymi schorzeniami, w  leczeniu których pomocny może okazać się olej z wiesiołka, są m. in.: nowotwory, zespół suchego oka, reumatoidalne zapalenie stawów i cukrzyca. W przypadku RZS udowodniono, że suplementacja olejem z wiesiołka może zmniejszać poranną sztywność stawów oraz ból. Z kolei jeśli chodzi o cukrzycę, podkreśla się jego znaczenie w łagodzeniu objawów towarzyszących neuropatii cukrzycowej.

Oczywiście warto także wspomnieć, że wiele kobiet docenia nieoceniony wręcz wpływ oleju z wiesiołka na kondycję skóry oraz włosów. Dzięki właściwościom przeciwutleniającym, preparaty wiesiołka neutralizują wolne rodniki, a tym samym zapobiegają procesom starzenia. Są one także rekomendowane jako środki pozwalające utrzymać odpowiednie nawilżenie i jędrność skóry.  

Oczywiście chcąc uzyskać określone efekty związane ze stosowaniem oleju z wiesiołka należy uzbroić się w cierpliwość i stosować go przez dłuższy czas. Najczęściej rekomendowane dawki wynoszą 500-1000 mg oleju z wiesiołka na dobę w przypadku dzieci powyżej 6 r.ż. oraz 1000-2000 mg w przypadku dorosłych.

Bibliografia:

1. Timoszuk M, Bielawska K, Skrzydlewska E. Evening Primrose (Oenothera biennis) Biological Activity Dependent on Chemical Composition. Antioxidants 2018, 7, 108; doi:10.3390/antiox7080108
2. Chung BY, Park SY, Jung MJ, Kim HO, Park CW. Effect of Evening Primrose Oil on Korean Patients With Mild Atopic Dermatitis: A Randomized, Double-Blinded, Placebo-Controlled Clinical Study, Ann Dermatol, 2018; 4(30):409-416.
3. Little, C., Parsons, T. (2001). Herbal therapy for treating rheumatoid arthritis. The Cochrane database of systematic reviews, (1),
4. Białek M, Rutkowska J. Znaczenie kwasu γ-linolenowego w profilaktyce i terapii. Postepy Hig Med Dosw (online), 2015; 69: 892-904.
5. Halat, K. M., Dennehy, C. E. (2003). Botanicals and dietary supplements in diabetic peripheral neuropathy. The Journal of the American Board of Family Practice, 16(1), 47–57.