Zioła na trawienie

_{Tekst: dr n. farm. Ewelina Pióro-Jabrucka}

Wczesna wiosna, zanim rośliny rozpoczną wegetację, to czas pozyskiwania surowców zielarskich stanowiących organy podziemne rośliny. Należą do nich korzenie, kłącza, rozłogi, bulwy, a także cebule. Zbiór tych surowców można przeprowadzić także późną jesienią, kiedy rośliny kończą wegetację i wchodzą w stan spoczynku zimowego.

Wiele z tych surowców to stosowane od wieków tradycyjne leki na problemy trawienne. Wyróżnia się wśród nich zioła wzmagające trawienie, metaboliczne, żółciopędne, działające przeczyszczająco, a także przeciwbiegunkowo. Są wśród nich zioła, które działają także oczyszczająco na organizm i wspomagają walkę z nadwagą. Niewątpliwie należy do nich korzeń mniszka lekarskiego (Taraxacum officinale Web., rodzina Asteraceae) – gatunku nazywanego potocznie dmuchawcem lub mleczem. Mniszek lekarski dostarcza kilku surowców zielarskich, którymi są: wymieniony już korzeń (Taraxaci radix), następnie korzeń z zielem (Taraxaci radix cum herba) oraz liść (Taraxaci folium).

Mniszek lekarski

Mniszek lekarski jest powszechnie występującą w Polsce byliną, dorastającą do 40 cm. Zawiera gorzki, biały sok mleczny, wypływający po zranieniu rośliny. Wytwarza mięsisty, walcowaty korzeń, z którego na wiosnę wyrasta rozeta liści oraz kilka pędów kwiatostanowych. Liście w rozecie są różnie ząbkowane, wcinane lub klapowane. Szypułki kwiatostanowe są puste w środku, bezlistne do 25 cm wysokości zakończone pojedynczym kwiatostanem – koszyczkiem. Koszyczki otwierają się wczesnym rankiem, a zamykają wieczorem. Koszyczek kwiatostanowy mniszka jest także zamknięty w czasie deszczu.

Po przekwitnięciu kwiatostan wygląda jak biała puchowa kula, zawierająca około 150 owoców, którymi są niełupki zaopatrzone w puch kielichowy. W korzeniu i zielu mniszka występują związki gorzkie, głównie laktony seskwiterpenowe (taraksacyna), fitosterole (sitosterol i stigmasterol), fenolokwasy (głównie kwas kawowy), karotenoidy flawonoidy (pochodne luteoliny i apigeniny), przy czym w zielu jest ich więcej, śladowe ilości olejku eterycznego, znaczące ilości makro- i mikroelementów, witaminy: C, D, A, z grupy B. W korzeniu występuje również inulina do 25% i około 18% fruktozy. W soku mlecznym zawarte są politerpeny i żywice. W średniowiecznej Europie prawdopodobnie jeszcze nie znano właściwości leczniczych mniszka lekarskiego, ale był znany w krajach arabskich. W XI w. opisał go arabski lekarz Awicenna. Korzeń mniszka pobudza wytwarzanie żółci w komórkach wątroby i ułatwia jej przepływ do dwunastnicy. W pewnym stopniu wpływa również na czynność wydzielniczą trzustki, normalizując procesy trawienia.

Ziele mniszka, które zawiera więcej flawonoidów i soli potasowej w porównaniu z korzeniem, działa silniej moczopędnie i odtruwająco na organizm. Zwiększa również odporność organizmu na zakażenia. Oba surowce stosuje się pomocniczo w zaburzeniach trawienia, przy niedomogach wątroby, zastojach żółci, wzdęciach, braku łaknienia, a także w celu poprawy przemiany materii. Stosowane są także w obrzękach spowodowanych zaburzeniami krążenia i funkcjonowania nerek, również w dnie moczanowej i w chorobie reumatycznej. Ze świeżych korzeni produkowany jest sok, stabilizowany etanolem, który może być również stosowany przy problemach trawiennych i braku apetytu. Młode listki mniszka mogą być składnikiem wiosennych sałatek. Bardzo dobrze smakują i wspomagają oczyszczanie organizmu z toksyn.

Cykoria

Do astrowatych należy także cykoria podróżnik (Cichorium intybus L.). Historia stosowania tej rośliny w lecznictwie jest bardzo długa. W czasach antycznych używana była jako lek i warzywo. Jest to w naszym kraju, podobnie jak mniszek, bardzo pospolita roślina. Występuje często przy drogach – stąd nazwa podróżnik. Roślina ta jest byliną o mięsistym, palowym korzeniu. Dorasta do 150 cm wysokości. Liście odziomkowe są zatokowo-pierzasto wcięte, natomiast liście łodygowe są lancetowate. Kwiaty, barwy niebieskiej, zebrane są w kwiatostany typu koszyczek.

Korzeń cykorii podróżnik (Cichorii radix) zawiera gorzkie związki, głównie laktony seskwiterpenowe, triterpeny typu taraksanu, fenolokwasy (cykoriowy, chlorogenowy, izochlorogenowy), flawonoidy (hyperozyd), hydroksy kumaryny (umbeliferon, cykorynę) i sole mineralne. Korzeń cykorii zawiera także ponad 40% inuliny, która tylko w minimalnym stopniu wpływa na poziom glukozy we krwi, przez co jest wskazany dla diabetyków. W ostatnich latach cykoria podróżnik stała się przedmiotem wielu badań, dotyczących różnych właściwości i zastosowań farmakologicznych, np. na układ odpornościowy. Od wieków natomiast korzeń cykorii jest ceniony ze względu na właściwości poprawiające trawienie. Pobudza wydzielanie śliny w jamie ustnej, czynności wątroby, trzustki i woreczka żółciowego. Pobudza wydzielanie soku żołądkowego. Stosuje się go przy utrudnionym trawieniu, nadmiernej fermentacji, wzdęciach i zaburzeniach w przyswajaniu składników pokarmowych. Pomocny jest przy braku apetytu, co spotykane jest często u dzieci, osób starszych i rekonwalescentów. Związki goryczowe zawarte w korzeniu cykorii powodują zwiększenie wydzielania pepsyny – enzymu wydzielanego przez komórki żołądka, kwasu żołądkowego, a także pośrednio żółci. Poprzez gorzki smak preparatów z korzenia cykorii pobudzone jest wydzielanie soków trawiennych i następuje poprawa łaknienia.

Do ziół o takich właściwościach należy także korzeń goryczki żółtej (Gentianae radix), korzeń arcydzięgla (Archangelicae radix), kłącze tataraku (Calami rizhoma), ziele bylicy piołun (Absinthii herba), liść szałwii (Salviae folium), ziele krwawnika (Millefolii herba), ziele macierzanki piaskowej (Serpylli herba) i wiele innych. Ponieważ mogą wystąpić dziania niepożądane po zastosowaniu przetworów z korzenia mniszka i cykorii, dlatego też użycie tych surowców należy zawsze skonsultować z lekarzem.