Zioła przyprawowe na infekcje sezonowe i odporność

dr n. farm. Paulina Znajdek-Awiżeń

Rośliny przyprawowe w zdecydowanej większości należą do grupy surowców olejkowych. Poza tym, że doskonale poprawiają walory smakowe potraw, zwykle posiadają także właściwości lecznicze, m.in. usprawniają trawienie, a także działają antyseptycznie. Niektóre z nich stosuje się je więc w leczeniu infekcji sezonowych, ale i jako środki wzmacniające odporność. Do takich przypraw należą: imbir, kurkuma, czosnek lub oregano.

Czosnek zwyczajny (Allium sativum L.)

Czosnek – roślina powszechnie znana i doceniana za właściwości lecznicze już od starożytności. Uprawia się go powszechnie na całym świecie. Wielu osobom trudno wyobrazić sobie kuchnię właśnie bez czosnku. Ostry, zdecydowany w smaku, obfituje przede wszystkim w związki siarki, ale to także bogate źródło witamin i minerałów. Podczas rozdrabniania świeżego surowca dochodzi do przemian enzymatycznych, których efektem jest przekształcenie nieaktywnej alliny (związek siarkoorganiczny) do aktywnej leczniczo allicyny. Uważa się, że to właśnie ona wykazuje silną aktywność przeciwdrobnoustrojową. Mechanizm jej działania najprawdopodobniej związany jest ze zdolnością wnikania do komórki bakteryjnej i oddziaływania na elementy cytoplazmy, a także enzymy.

Czosnek działa bakteriobójczo na bakterie Gram-dodatnie oraz Gram-ujemne. Badania wskazują na jego skuteczność w zwalczaniu m.in. szczepów z rodzaju Escherichia, Salmonella, Klebsiella, Proteus, Stphylococcus, Streptococcus, Bacillus oraz Clostridium. Co istotne, udowodniono, że może być on przydatnym surowcem w zwalczaniu metycylinoopornych szczepów gronkowca złocistego. Poza tym, czosnek wykazuje także aktywność przeciwgrzybiczą i przeciwrobaczą. Jednym ze wskazań do jego stosowania są infekcje górnych dróg oddechowych. Mleko z miodem i czosnkiem to popularny domowy specyfik, po który wiele osób sięga przy pierwszych objawach przeziębienia w okresie jesienno-zimowym.

Imbir lekarski (Zingiber officinalis L.)

Kolejną cenną przyprawą o silnych właściwościach antyseptycznych jest imbir lekarski. Zawarty w kłączu imbiru olejek zawiera przede wszystkim mono- i seskwiterpeny, w tym: α-zingiberen, zingiberol, α-farnezen, β-bisabolen, β-felandren, kamfen, cyneol, linalol, limonen, geraniol, i terpineol. Poza aktywnością przeciwbakteryjną i przeciwwirusową, surowiec działa także przeciwzapalnie. Choć słynie przede wszystkim ze swoich właściwości przewciwwymiotnych, stosowanie go w aktywnych infekcjach sezonowych, ale i profilaktycznie, jest jak najbardziej uzasadnione. Napar ze świeżo potartego imbiru i cytryny to nie tylko znakomity sposób na rozgrzanie podczas przeziębienia, ale i naturalny środek wzmacniający. Pewną ostrożność podczas jego stosowania powinny zachować osoby cierpiące na kamicę żółciową oraz stosujące leki obniżające poziom cukru we krwi, gdyż może nasilać ich działanie. Nie zaleca się stosowania imbiru u kobiet karmiących piersią oraz u chorych na wrzody żołądka oraz dwunastnicy.

Kurkuma  (Curcuma longa L.)

O leczniczych właściwościach kurkumy można by rozpisywać się godzinami. Wszystko za sprawą niezwykle cennego związku, jakim jest kurkumina. Ogromna liczba badań wskazuje na jej silne właściwości przeciwzapalne, a także właściwości immunomodulujące. Związek ten posiada zdolność aktywacji różnych komórek układu odpornościowego, w tym limfocytów T, limfocytów B, neutrofili, makrofagów i komórek NK (ang. natural killer). Jednym z popularniejszych sposobów na stosowanie kurkumy jest „złote mleko”, czyli połączenie ciepłego mleka, kurkumy, niewielkiej ilości pieprzu oraz miodu. Należy pamiętać, że połączenie kurkumy z pieprzem jest jak najbardziej celowe. Kurkumina bowiem jest związkiem o niskiej biodostępności, natomiast zawarta w pieprzu piperyna zwiększa ją o nawet 2000%!

Oregano (Origanum vulgare L.)

Zawarty w zielu oregano olejek zawiera niezwykle cenne związki fenolowe – karwakrol i tymol. Oba wykazują silną aktywność przeciwbakteryjną względem wielu popularnych szczepów: Eschericha coli, Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Klebsiella pneumoniae, Salmonella enterica, Vibrio cholerae, Listeria monocytogenes, Pseudomonos aeruginosa. Od dłuższego już czasu stosowanie olejku z oregano jest niezwykle popularne nie tylko w celu podnoszenia odporności, ale także w zwalczaniu przeziębienia oraz zakażeń Candida albicans.

Oregano ułatwia odkrztuszenie a także łagodzi katar. W warunkach domowych, poza dostępnym w aptekach i sklepach zielarskich olejkiem, wykorzystywać można także napar sporządzany z suszonego ziela oregano. W tym celu łyżeczkę przyprawy należy zalać szklanką wrzątku i zaparzać pod przykryciem przez ok. 15 minut. Tak przygotowany specyfik zażywa się w ilości po pół szklanki 2-3 razy na dobę.

W przypadku olejku należy ściśle przestrzegać dawkowania. Zwykle wynosi ono 1-5 kropli na 100 ml wody, 1 do 3 razy na dzień. Maksymalna dzienna dawka, której nie należy przekraczać wynosi 15 kropli czyli ok. 0,4 ml olejku. W przypadku dzieci, dopuszcza się stosowanie dostępnych na rynku preparatów w dawce zmniejszonej o połowę, czyli zwykle 1-2 krople na pół szklanki wody, choć zaleca się w tej kwestii także uprzednią konsultację z lekarzem. Nie jest wskazane stosowanie olejku z oregano w ciąży, podczas karmienia piersią oraz poniżej 3. roku życia.

Bibliografia:

1. Kędzia A. Przeciwdrobnoustrojowe działanie czosnku (Allium sativum). Postępy Fitoterapii 2010 (1): 46-52.
2. Łażewska D, Miętkiewska K, Studzińska-Sroka E. Imbir lekarski – roślina o właściwościach neuroochronnych. Postępy Fitoterapuu 2019; 20(4): 268-276.
3. Glibowski P i wsp. Właściwości prozdrowotne imbiru. Bromat. Chem. Toksykol. – l, 2017, 2, str. 115 – 121.
4. Ganesh CJ, Bharat BA “Spicing up”of the immune system by curcumin. J Clin Immunol 2007 Jan;27(1):19-35.
5. Mścisz A, Czosnowska E. Oregano – fascynująca przyprawa, ale czy tylko? Możliwe zastosowania, substancje aktywne, właściwości terapeutyczne. Postępy fitoterapii 4/2008, s. 233-239.
6. Pałczyński c. Naturalny związek fenolowy – karwakrol: droga do odkrycia panaceum? Alergia, 2015, 3: 50-55.
7. Liu q i wsp. Antibacterial and antifungal activities of spices. Int j mol sci. 2017 jun; 18(6): 1283.