Owoce na odporność
Powrót
W okresie jesiennym warto sięgnąć po produkty, które poprawią naturalną odporność organizmu na infekcje. Jest to czas dojrzewania wielu owoców, które stanowią cenną broń w walce z wirusami i bakteriami. Można tu wymienić np. owoce jarzębu, berberysu, głogu, bzu czarnego, rokitnika i dzikiej róży. Są one doskonałym źródłem witamin, soli mineralnych, barwników oraz wielu innych związków, ważnych dla zachowania zdrowia.
Bardzo dobrym źródłem witaminy C jest owoc dzikiej róży (Rosa canina L.).
Surowca leczniczego dostarczają także inne gatunki róż, tj.: róża francuska (Rosa gallica L.), róża girlandowa (Rosa cinnamomea L.), róża pomarszczona (Rosa rugosa Thunb.) oraz róża stulistna (Rosa centifolia) [13]. Róże mają bardzo długą historię. Sadzono je w antycznych ogrodach Babilonii, Persji, później Grecji i Rzymu [15]. Miały wówczas znaczenie mistyczne. W celach leczniczych stosowano głównie różę francuską, różę stulistną oraz różę dziką, o której nieco szerzej. Róża dzika jest gatunkiem zbiorowym, wielopostaciowym o dużej zmienności. [6]. Rośnie na stanowiskach naturalnych w Polsce. Jest także uprawiana na plantacjach. Surowiec leczniczy stanowią owoce róży z nasionami (Rosae fructus cum semine). Zbiera się je, gdy są intensywnie czerwone i twarde, następnie suszy rozłożone cienką warstwą w temperaturze od 50oC do 60oC. Można także suszyć owoce pozbawione „nasion”, po przekrojeniu owocu rzekomego i wydobyciu orzeszków. Otrzymuje się w ten sposób owoc drążony (Rosae fructus sine semine) [6].
Owoc róży dzikiej zawiera ok. 1,8% (nawet do 6%) witaminy C, prowitaminę A, karotenoidy (m.in. beta-karoten, likopen), ksantofile, witaminy z grupy B, witaminę E (ok. 70 mg/100 g), K, P (bioflawonoidy) [6]. Ważną grupę związków biologicznie czynnych w surowcu stanowią flawonoidy (m.in. astragalina, izokwercetyna i tylirozyd) oraz garbniki, olejek eteryczny (ok. 0,03%), kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy 1,5%, bursztynowy) oraz sole mineralne: potas, wapń, fosfor, magnez, a zwłaszcza żelazo [4, 5, 6, 10]. Z nasion (właściwie owoców) róży dzikiej otrzymuje się olej tłusty, zawierający 40% kwasu linolowego, 40% kwasu alfa linolenowego oraz witaminę A [10].
Owoc róży dzikiej to przede wszystkim surowiec witaminizujący i wzmacniający. Ma działanie uodparniające, odtruwające, regulujące przemianę materii, krwiotwórcze, obniżające poziom cholesterolu we krwi [1, 11, 15]. Przede wszystkim jednak uzupełnia niedobory witamin, zwłaszcza witaminy C. Wyciągi z owoców są bardzo dobrym środkiem wzmacniającym dla rekonwalescentów i dzieci [11]. Flawonoidy zawarte w surowcu powodują, że owoce róży działają żółciopędnie, rozkurczowo i moczopędnie [11, 15]. Przetwory z owoców róży podaje się w zakażeniach bakteryjnych, przebiegających z wysoką gorączką. Mają zastosowanie wówczas, gdy organizm wydala witaminę C w zwiększonych ilościach lub powoduje jej rozkład. Ma to miejsce np. przy zapaleniu płuc, reumatyzmie. Może wystąpić także utrudnione wchłanianie witaminy C z pokarmów np.: w nieżytach żołądka, biegunkach, przy wrzodach żołądka i dwunastnicy [10, 11]. Olej z nasion róży polecany jest do pielęgnacji cery ze skłonnością do pękających naczynek.
Spowalnia procesy starzenia się skóry. Działa ochronne i przeciwzapalne. Rozjaśnia i ożywia zmęczoną skórę, a także wygładza zmarszczki. Używany jest także w preparatach do pielęgnacji zniszczonych, włosów [1, 13].
Z owoców róży wytwarza się soki, dżemy, galaretki, konfitury, powidła. Są one również wartościowym dodatkiem do różnych przetworów owocowych i warzywnych [4, 13].
Innym godnym polecenia na jesienny i zimowy czas surowcem jest owoc bzu czarnego (Sambuci fructus) – jednej z najstarszych roślin leczniczych.
Stanowi go soczysty, czarnofioletowy, błyszczący pestkowiec, dojrzewający na przełomie sierpnia i września. W czasie pełnej dojrzałości owoców (wrzesień) ścina się całe baldachogrona owoców i suszy w suszarniach ogrzewanych, w temperaturze 40-50oC, po czym ociera na sitach i odrzuca szypułki. W Polsce, w dużej mierze surowiec pozyskuje się ze stanu naturalnego.
Bez czarny (Sambucus nigra L.) jest obecnie także uprawiany. Owoce bzu zawierają związki polifenolowe, w tym głównie antocyjany (cyjanidyno-3-glikozyd w ilości 65,7% wszystkich antocyjanów), garbniki, polifenolokwasy, cukry, w tym 20% redukujących, 3,5% pektyn, olejek eteryczny (około 0,01%), kwasy organiczne: jabłkowy, octowy, winowy, walerianowy i inne, witaminę C w zróżnicowanej ilości i witaminy z grupy B oraz składniki mineralne (potas, żelazo, fosfor, cynk, miedź) [2, 3, 14, 16, 17]. We wszystkich świeżych organach rośliny występuje sambunigryna – cyjanogenny glikozyd o właściwościach toksycznych. Wywołuje uczucie słabości i wymioty [9, 16]. Glikozyd ten rozkłada się podczas suszenia i gotowania, dlatego też po przetworzeniu surowiec jest bezpieczny [18]. Owoce bzu czarnego (nazywanego także lekarskim), a także przetwory uzyskane z owoców, np. sok, są cennym źródłem antocyjanów. Związki te wykazują m.in. właściwości antyoksydacyjne [12]. Należy także podkreślić ich działanie odtruwające i ogólnie wzmacniające na organizm [7].
Owoce bzu czarnego działają także napotnie, moczopędnie, przeciwzapalnie, przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie, przeciwgorączkowo i przeciwbólowo [8, 11]. Przyspieszają usuwanie toksyn z organizmu i regulują przemianę materii [11]. Wchodzą w skład różnych mieszanek ziołowych np. o działaniu łagodnie przeczyszczającym [11]. Sok oraz syrop z owoców bzu czarnego jest bardzo dobrym dodatkiem do jesiennej herbaty. Pity każdego dnia zmniejsza ryzyko różnego rodzaju infekcji. Złagodzi również objawy przeziębienia. Z owoców można przygotować konfitury, powidła, dżemy, galaretki i marmolady [7, 16]. Stanowią one także dodatek do wielu różnych produktów spożywczych, zwiększając ich właściwości prozdrowotne. Warto po nie sięgać w okresie zwiększonej zachorowalności na przeziębienia i grypę.
Literatura:
1. Anioł-Kwiatkowska J., 1992, Rośliny kosmetyczne. WSiP, Warszawa, 200.
2. Baj T., 2009: Owoce czarnego bzu – bogatym źródłem polifenoli. Aptekarz Polski 34, 12.
3. Czech A., Rusinek E., Merska M., 2011: Zawartość wybranych biopierwiastków w owocach i sokach z owoców jagodowych. Problemy Higieny i Epidemiologii 92(4), 836-839.
4. Czikow P., Łaptiew J., 1988: Rośliny lecznicze i bogate w witaminy. PWRiL, Warszawa 308-311.
5. Głowniak K., Skalicka-Woźniak K., Widelski J., 2011: Oswajanie dzikiej róży… Panacea 4(37), 22-24.
6. Kohlmünzer S., 2000: Farmakognozja. PZWL, Warszawa, 536-537.
7. Kołodziej B., Drożdżal K., 2011: Właściwości przeciwutleniające kwiatów i owoców bzu czarnego pozyskiwanego ze stanu naturalnego. Żywność Nauka Technologia Jakość 4(77), 36‑44.
8. Krajewska J., 2014: Bez czarny (Sambucus nigra) w leczeniu stanów grypy i przeziębienia. Lek w Polsce 24, 44-48.
9. Liszka K., Najgebauer-Lejko D., Tabaszewska M., 2016: Owoce czarnego bzu (Sambucus nigra L.) – charakterystyka i możliwości wykorzystania w przemyśle spożywczym. [w:] Innowacyjne rozwiązania w technologii żywności i żywieniu człowieka. Tarko T., Drożdż I., Najgebauer-Lejko D., Duda-Chodak A. (red). PTTŻ, Kraków, 102-109.
10. Osińska E., 2006: Róża dzika, lecz oswojona… Panacea 4(9), 10-13.
11. Ożarowski A., Jaroniewski W., 1987: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. IWZZ, Warszawa, 93-96, 328-331.
12. Piątkowska E., Kopeć A., Leszczyńska T. 2011: Antocyjany – charakterystyka, występowanie i oddziaływanie na organizm człowieka. Żywność Nauka Technologia Jakość 4(77), 24-35.
13. Pióro-Jabrucka E., 2018: Historie ziołowe. Róża dzika – (Rosa canina L.) Aromaterapia 4(94), 54-65.
14. Roschek B. Jr, Fink R.C., McMichael M.D., Li D., Alberte R.S., 2009: Elderberry flavonoids bind to and prevent H1N1 infection in vitro. Phytochemistry 70(10), 1255- 1261.
15. Strzelecka H., Kowalski J., 2000: Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. PWN, Warszawa, 488-490.
16. Waszkiewicz-Robak B., Biller E., 2018: Właściwości prozdrowotne czarnego bzu. Problemy Higieny i Epidemiologii 99(3), 217-224.
17. Wu X., Gu L., Prior R.L., Mckay S., 2004: Characterization of anthocyanins and proanthocyanidins in some cultivars of ribes, aronia, and sambucus and their antioxidant capacity. Journal of Agriculture Food Chemistry 52(26), 7846-7856.
18. Zielińska-Pisklak M., Szeleszczuk Ł., Młodzianka A. 2013: Bez czarny (Sambucus nigra) domowy sposób nie tylko na grypę i przeziębienie. Lek w Polsce 23(6-7), 48‑54.
