Jak pokonać stres?

Słowem stres określa się zespół powiązanych procesów w organizmie i systemie nerwowym, stanowiących ogólną reakcje osobnika na działanie bodźców lub sytuacji niezwykłych, trudnych, zakłócających, zagrażających, przykrych lub szkodliwych, zwanych stresorami[1].

Stres psychiczny wywołuje silny bodziec zewnętrzny i wewnętrzny, to wzrost napięcia emocjonalnego, który prowadzi do ogólnej mobilizacji sił organizmu i może przy długotrwałym działaniu doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, do wyczerpania psychicznego i chorób psychosomatycznych[2].

Nasilone dolegliwości mogą przeobrazić się bowiem w zaburzenia snu, stany lękowe, a te mogą być zaczątkiem nerwicy lub innych zaburzeń psychicznych, które wymagają leczenia pod kontrolą lekarza. Obniżony nastrój, którego jedną z przyczyn obok zmęczenia, osłabienia, zaburzeń rytmu snu i czuwania, choroby, może być również sytuacja stresowa, może stanowić przyczynę powstawania depresji[3].

Jak zioła mogą pomóc nam w sytuacji stresu?

Wśród głównych składników preparatów dostępnych bez recepty, po które sięgają pacjenci w sytuacjach związanych ze stresem, są głównie ekstrakty z melisy, chmielu i kozłka. Odpowiadają one za działanie uspokajające i wspomagają zasypianie. W celu poprawy samopoczucia psychicznego stosuje się przede wszystkim wyciągi z dziurawca. Roślinne przetwory uspokajające posiadają duży profil bezpieczeństwa w stosunku do preparatów chemicznych.

1. Melisa lekarska (Melissa officinalis L.) – pierwsza pomoc w napięciu nerwowym

Surowiec zielarski wykorzystywany w lecznictwie to liść melisy. Jest to roślina z grupy olejkowych. Głównymi składnikami olejku eterycznego są citrale (A i B) .Nadają one roślinie cytrynowy zapach. Liść melisy zawiera także garbniki, flawonoidy, kwasy fenolowe i związki triterpenowe. Surowiec działa uspokajająco, wspomaga zasypianie, łagodzi stany lękowe oraz napięcie nerwowe. Polecany jest szczególnie dzieciom, uczniom, jak i kobietom wchodzącym w okres menopauzy. Dodatkowo niweluje uczucie niestrawności oraz niekiedy stany zapalne żołądka[4].

Medycyna tradycyjna zalecała pić melisę na depresyjny nastrój dawniej określany jako: „melancholia” oraz w zespole napięcia przedmiesiączkowego i podczas bólów menstruacyjnych. Surowiec może zarówno służyć do użytku wewnętrznego jak i zewnętrznego. Najprostszą formą leku jest napar z liści melisy[5][6].

Napar: 2 łyżki stołowe liści melisy zalać wrzątkiem i zaparzyć pod przykryciem przez 5 minut. Odcedzić i pić. W przypadku potrzeby osiągnięcia działania uspokajającego pić 3-4 razy dziennie, w celu łatwiejszego zasypiania pić 1 filiżankę na pół godziny przed planowanym pójściem spać.

Podobne właściwości posiada wyciąg z liści melisy, ekstrakty w formie tabletek oraz świeżo wyciśnięty sok.

Zarówno sok, jak i olejek melisowy w formie rozcieńczonej uważany jest za skuteczny środek w walce z opryszczką[7].

2. Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus L.) – naturalny pomocnik w zasypianiu

W tym przypadku surowcem zielarskim jest szyszka oraz lupulina – czyli otarte włoski gruczołowe. Zawierają one olejek eteryczny( w jego składzie dominują mono- i seskwiterpeny), żywice (humulon, lupulon), garbniki i flawonoidy. Surowiec posiada gorzki smak.

Chmiel jest stosowany jako środek ułatwiający zasypianie i uspokajający. Poprzez zwiększenie wydzielania soków trawiennych usprawnia pracę przewodu pokarmowego, działa rozkurczowo, moczopędnie. Preparaty zawierające lupulinę mogą jednak upośledzać sprawność psycho - fizyczną podczas prowadzenia pojazdów.

Herbatka i przetwory z chmielu działają uspokajająco, łagodzą napięcie, zdenerwowanie, pomagają zasnąć i powodują głęboki sen[8][9].

3. Kozłek lekarski (Valeriana officinalis L.) - skuteczny pomocnik w stresie

Surowiec zielarski stanowi korzeń wraz z kłączami, który zbiera się późną jesienią. Głównymi jego składnikami są związki z grupy: irydoidów (walepotriaty), olejek eteryczny (z kwasem walerenowym i waleranonem), flawonoidy, kwasy fenolowe oraz aminokwasy[10].

Korzeń kozłka posiada działanie uspokajające na ośrodkowy układ nerwowy, działa także rozkurczowo na przewód pokarmowy, układ moczowy i drogi żółciowe. Wskazany jest także przy utrudnionym zasypianiu, stanach lękowych oraz zaburzeniach snu. Ze względu na działanie rozkurczowe wspomaga leczenie nerwic wegetatywnych[11][12].

4. Dziurawiec zwyczajny – (Hypericum perforatum L.) - pierwsza pomoc w obniżonym nastroju

Surowiec zielarski stanowi ziele. Zawiera w swoim składzie: antrazwiązki (hyperycynę), flawonoidy (hiperozyd), olejek eteryczny (a w nim związki o budowie terpenowej), garbniki i kwasy fenolowe oraz ksantony[13].

Roztwory alkoholowe (Intractum) lub olejowe zmniejszają depresyjny nastrój, stany lękowe, łagodzą zaburzenia snu, w tym występujące w okresie klimakterium.

Roztwory olejowe służą do pielęgnacji skóry, łagodzą oparzenia i ułatwiają gojenie ran.

Roztwory wodne (Succus -sok, Infusum - napar) stanowią pomoc w leczeniu stanów zapalnych wątroby i zaburzeniach w obrębie dróg żółciowych. Poprawiają także trawienie, działają rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit oraz dróg moczowych. Herbatki z dziurawca stosuje się profilaktycznie w zespole jelita wrażliwego oraz kamicy nerkowej.

Podczas kuracji preparatami z dziurawca należy unikać ekspozycji na promieniowanie UV, szczególnie latem (może wywołać fotouczulenia i spowodować powstanie przebarwień)[14].

Przeciwskazania:

Nie powinno się stosować  ich w ciąży, podczas karmienia piersią, u małych dzieci.

Interakcje leków z dziurawcem:

- z warfaryną,

- cyklosporyną,

- doustnymi środkami antykoncepcyjnymi,

- dekstrometorfanem,

- teofiliną,

- digoksyną,

- antydepresantami[15][16][17].

Działania niepożądane, jakie wymienia się najczęściej to: alergia, zmęczenie.

W medycynie ludowej dziurawiec stosowano także na otyłość, cukrzycę oraz jako środek ściągający (na biegunkę), antybakteryjny, przeciwrobaczy oraz witalizujący. Była też tradycja stosowania go na grypę, gościec, migreny oraz obfite miesiączki[18][19].

W okresie narażenia na stres poza fitoterapią zaleca się przede wszystkim zlokalizowanie źródła stresu, jego minimalizację, odpowiednią dbałość o odżywianie, odpoczynek, aktywność fizyczną, higienę snu, zmianę sposobu postrzegania problemu związanego ze stresem – czasem psychoterapię oraz różne techniki relaksacyjne i ćwiczenia.

Metod radzenia sobie ze stresem jest bardzo wiele. Zioła są jednak tym elementem, który pozwoli w naturalny i szybki sposób zmniejszyć napięcie psychiczne, jak i skutki stresu.

[1] Kocowski T., Stres, w: Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykało, Warszawa 1993, s. 742-744

[2] Sobol E., Popularny Słownik Języka Polskiego, PWN, Warszawa 2001, s. 966

[3] Vademecum chorób, leków i preparatów bez recepty, praca zbiorowa, t. 1, s. 29

[4] Kolmϋnzer S., Farmakognozja, wyd. V, PZWL, 2000, s. 577-579

[5] Czikow P., Łaptiew J., Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, Warszawa, 1987, s. 219-220

[6] McIntyre A., Apteczka babuni w pospolitych dolegliwościach, Delta, 1997, s. 76

[7] Wolbling RH, Leonhardt K., Local therapy of herpes simple with dried extract from Melissa officinalis. Phytomed 1994; 1, s. 25-31

[8] Matławska I., Farmakognozja, AM Poznań, 2005, s. 364-366

[9] Wohlfart R, Hansel R, Schmidt H. Nachweis sedative-hypnotischer Wirkstoffe im Hopfen. 4. Mitteilung. Die Pharmakologie des Hopfeninhalssstofles 2-methyl-3-buten-2-ol. Planta Med 1983; 48, s.120-3

[10] Matławs ka I., Farmakognozja, AM Poznań, 2005, s.203-205

[11] Kolmϋnzer S., Farmakognozja, wyd. V, PZWL, 2000, s. 394-396

[12] Matławska I., Farmakognozja, AM Poznań, 2005, s.203-205

[13] Matławska I., Farmakognozja, AM Poznań, 2005, s. 175-178

[14] Siegers, C.P,. Biel S., Wilhelm K.P.,Zur Frage der Phototoxizitat von Hypericum. Ne~enheilkunde 12, 1993, s. 320-322

[15] http://www.herbapolonica.pl/magazines-files/724769-11.pdf dostęp dn. 11.03.2018

[16] ESCOP Monographs: European Scientific Cooperative On Phytotherapy. Hyperici Herb. 2ed. Thieme. Nortfolk., 2003, s.257-81

[17] Baj T., Phytovigilance – Bezpieczeństwo stosowania dziurawca, Panacea, 2 (31), 2010, s. 8-10

[18] Czikow P., Łaptiew J., Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, Warszawa, 1987, s.110-113

[19]https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/8579/1/11_Maria_Henslowa_Z_Badan_nad_wiedza_ludowa_229-252.pdf dostęp dn. 11.03.2018