Gojnik – pomoc w przeziębieniu

Gojnik – pomoc w przeziębieniu

            W dużej mierze, doniesienia o skutecznym działaniu różnych surowców roślinnych w wielu schorzeniach, nie mających ze sobą zbyt wiele wspólnego budzą często wątpliwości bardziej sceptycznie nastawionej części społeczeństwa. Ostrożność i dystans do nowych informacji są zawsze wskazane, ale akurat w kwestii aktywności biologicznej wyciągów z roślin przypisywanie im wielu tradycyjnych zastosowań jest zrozumiałe. Należy mieć na uwadze, że składniki chemiczne roślin mają różną strukturę i wykazują bardzo różne aktywności. W jednym surowcu roślinnym zwykle obecna jest znaczna ilość zróżnicowanych pod względem budowy chemicznej i działania związków czynnych. Ta wielokierunkowość oddziaływania wyciągów z roślin leczniczych jest ich szczególnie cenną właściwością, ale przysparza problemów w zakresie standaryzacji surowca. Dobrym przykładem ilustrującym zróżnicowane działanie surowca roślinnego jest gatunek, będący ostatnio tematem wielu doniesień literaturowych – Sideritis scardica Griseb. z rodziny Lamiaceae. Roślina znana jest na krajowym rynku pod nazwą gojnik, a wykorzystywane są jej nadziemne pędy. Rodzaj Sideritis L. obejmuje kilka gatunków, ciekawostką może być Sideritis montana L. – gojnik drobnokwiatowy, posiadający w Polsce status efemerofitu, czyli gatunku obcego rodzimej florze, zawleczonego przypadkowo, ale występującego (często przejściowo) na obszarze naszego kraju [1]. Zastosowanie lecznicze wyciągów z liści Sideritis scardica znane jest już od czasów starożytnych, do dziś stosowany jest tradycyjnie jako środek przeciwzapalny, w przeziębieniu i problemach żołądkowych [2, 3]. Sideritis scardica jest rośliną występującą na przede wszystkim na Bałkanach, ale obecnym także we florze innych krajów Europy [2, 3]. Skład lotnej frakcji składników ziela gojnika (olejku eterycznego) różni się dość znacząco, w zależności od pochodzenia surowca [4, 5]. Substancjami nielotnymi występującymi w tej roślinie są przede wszystkim polifenole [6]. Według doniesień piśmiennictwa różne wyciągi (sporządzane przy użyciu różnych rozpuszczalników) wykazują działanie antyoksydacyjne (in vitro), a także ochronne na błonę śluzową żołądka i przeciwzapalne (badania in vivo na szczurach i myszach odpowiednio), co potwierdzałoby tradycyjne zastosowanie ziela gojnika [7]. Istnieją także sygnały, że związki czynne zawarte w Sideritis scardica wykazują efekt cytotoksyczny wobec niektórych nowotworowych linii komórkowych (in vitro) [7, 8]. Liczba publikacji dotyczących właściwości gojnika wciąż się zwiększa. Na ich podstawie można spodziewać się dalszych obiecujących informacji dotyczących wielokierunkowego działania i zastosowania tego egzotycznego surowca. Aby bezpiecznie stosować produkty roślinne, zawsze należy mieć świadomość możliwości występowania działań niepożądanych, jak i interakcji ze stosowanymi jednocześnie lekami czy spożywanymi składnikami żywności. Kontakt z lekarzem lub farmaceutą może w znacznej mierze pomóc w rozwianiu ewentualnych wątpliwości w zakresie stosowania produktów roślinnych.

Literatura

1. MIREK Zbigniew, PIĘKOŚ-MIRKOWA Halina, ZAJĄC Adam, ZAJĄC Maria: Vascular Plants of Poland A Checklist – Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski, http://bomax.botany.pl/ib-db/check/ (dostęp 28.08.2018)
2. TODOROVA, Milka; TRENDAFILOVA, Antoaneta. Sideritis scardica Griseb., an endemic species of Balkan peninsula: Traditional uses, cultivation, chemical composition, biological activity. Journal of ethnopharmacology, 2014, 152.2: 256-265.
3. GONZÁLEZ-BURGOS, E.; CARRETERO, M. E.; GÓMEZ-SERRANILLOS, M. P. Sideritis spp.: uses, chemical composition and pharmacological activities—a review. Journal of Ethnopharmacology, 2011, 135.2: 209-225.
4. BASER, K. H. C.; KIRIMER, Nese; TÜMEN, Gülendam. Essential oil of Sideritis scardica Griseb. subsp. scardica. Journal of Essential Oil Research, 1997, 9.2: 205-207.
5. KOSTADINOVA, Emanuela, et al. Chemical constituents of the essential oils of Sideritis scardica Griseb. and Sideritis raeseri Boiss and Heldr. from Bulgaria and Macedonia. Natural product research, 2007, 21.9: 819-823.
6. KOROMPOKIS, K., et al. Green extraction and simultaneous inclusion complex formation of Sideritis scardica polyphenols. International Food Research Journal, 2017, 24.3.
7. TADIĆ, Vanja M., et al. Anti-inflammatory, gastroprotective, and cytotoxic effects of Sideritis scardica extracts. Planta medica, 2012, 78.05: 415-427.
8. JEREMIC, Ivica, et al. The mechanisms of in vitro cytotoxicity of mountain tea, Sideritis scardica, against the C6 glioma cell line. Planta Med, 2013, 79.16: 1516-1524.