Krzem – dlaczego jest tak ważny dla organizmu?

dr n. farm. Paulina Znajdek-Awiżeń

Krzem – charakterystyka i występowanie

Krzem jest drugim najliczniej występującym pierwiastkiem na planecie i trzecim najliczniej występującym pierwiastkiem śladowym w ludzkim ciele. Występuje także w roślinach i organizmach zwierzęcych oraz w wodzie. Stanowi około 27,7% masy skorupy ziemskiej, po pierwszym najobficiej występującym pierwiastku na Ziemi, tlenie. Krzem w naturze prawie nigdy nie jest obecny w postaci wolnej, a jedynie w stanie związanym - w formie krzemianów lub tworzy wiązania z tlenem i obecny jest pod postacią dwutlenku krzemu, znanego powszechnie pod nazwą krzemionka.  

Rola krzemu w organizmie

Rola krzemu w organizmie jest szeroko opisywana. Do jego najważniejszych funkcji należą:

• udział w tworzeniu kośćca;
• udział w biosyntezie kolagenu, podstawowego składnika tkanki łącznej;
• wzmacnianie i uelastycznianie ścian naczyń krwionośnych;
• zmniejszanie przepuszczalności naczyń włosowatych;
• przyspieszanie procesów gojenia;
• działanie sebostatyczne;
• wzmacnianie włosów i paznokci.

Krzem wiąże się z glikozaminoglikanami i odgrywa ważną rolę w tworzeniu wiązań krzyżowych między kolagenem a proteoglikanami. Jest obecny we wszystkich tkankach ciała, ale największe jego stężenia występują w kościach , a poza tym skórze, włosach, tętnicach i paznokciach.  Badania in vitro wykazały, że krzem stymuluje syntezę kolagenu typu 1 i różnicowanie osteoblastów. Z kolei doświadczenia na szczurach udowodniły, że krzem na poziomie fizjologicznym poprawia wbudowywanie wapnia do kości.

Co ciekawe, niektóre z badań dowodzą, że odkładanie się blaszki miażdżycowej w ścianach tętnic może mieć bezpośredni związek z niedostateczną podażą krzemu, bowiem u większości osób ze zdiagnozowaną arteriosklerozą występuje jednoczesny niedobór tego pierwiastka. Na uwagę zasługuje także fakt, że krzem ogranicza wchłanianie przez organizmu glinu, którego nadmiar w organizmie jest uznawany za jedną z potencjalnych przyczyn rozwoju choroby Alzheimera. Poza tym krzem bierze także udział w obiegu innych pierwiastków, w tym magnezu oraz fluoru.

Nie bez przyczyny często mówi się o krzemie jako pierwiastku piękna lub pierwiastku urody. Wątek jego wpływu na kondycję skóry, włosów i paznokci przewija się zdecydowanie najczęściej i ma to swoje odzwierciedlenie w badaniach. Wykazano, że w wyniku podawania przez okres 3 miesięcy koloidalnego kwasu krzemowego, dochodziło u badanych do znacznego spłycenia zmarszczek, zwiększenia jędrności cery, a także pogrubienia włosów i wzmocnienia paznokci.

Objawy niedoboru krzemu

Chociaż krzem obecny jest w wielu spożywanych na co dzień produktach, jak np. woda mineralna,  warzywa, skórki owoców, ziarna zbóż, czy chociażby mięso, bardzo często obserwowane są jego niedobory.  Dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek mieści się w granicach 20-50 mg. Tymczasem okazuje się, że średnio pokrywamy zaledwie 1/5 tego tej normy, a dodatkowo spora część krzemu przyjmowanego z dietą ulega wydalaniu wraz z moczem. U osób cierpiących na niedobory krzemu pojawiać się mogą charakterystyczne objawy:

• pogorszenie kondycji skóry, włosów i paznokci;
• kruchość naczyń krwionośnych,
• krwawienie dziąseł,
• łamliwość kości i rozwój osteoporozy;
• choroby stawów i więzadeł;
• suchość skóry;
• spadek odporności;
• rozwój miażdżycy.

Naturalne źródła krzemu

Jak zatem skutecznie uzupełniać niedobory krzemu w organizmie? Niestety nie jest to wcale takie łatwe. Powszechnie dostępne na rynku suplementy zawierające krzem, nie zawsze gwarantują oczekiwane efekty. Przede wszystkim dlatego, że przyswajalność tego pierwiastka z popularnych kapsułek lub tabletek „na włosy i paznokcie” jest zwykle bardzo niewielka i sięga ledwie kilku procent.  Co więc można zrobić? Z pewnością warto zadbać o to, aby w jak największym stopniu unikać przetworzonej żywności. Warto także raz na jakiś czas włączyć do codziennej diety określone zioła, które stanowią bardzo dobre źródło krzemionki.

Najpopularniejszym surowcem zawierającym duże ilość krzemionki jest oczywiście skrzyp polny. Należy jednak pamiętać, że chcąc pozyskiwać krzemionkę ze skrzypu, trzeba sporządzać z niego odwary. Oznacza to, że surowiec wymaga gotowania (ok. 20-30 min na niewielkim ogniu). Pozwala to na uwolnienie krzemionki ze ścian komórkowych tej dość trudnej w „obróbce” rośliny. Poza tym, niezwykle cennym ziołem jeśli chodzi o zawartość krzemionki jest rosnący dziko poziewnik pospolity, z którego można przyrządzać napary, a także znana wszystkim pokrzywa zwyczajna, rdest ptasi oraz perz.

Jako źródło krzemu bardzo często wykorzystywana bywa także ziemia okrzemkowa przeznaczona do celów spożywczych (zawieraja ok. 30 % krzemionki), którą spotkać można m.in. w niektórych suplementach diety.

Bibliografia:

1. Price CT, Koval KJ, Langford JR. Silicon: A Review of Its Potential Role in the Prevention and Treatment of Postmenopausal Osteoporosis. Int J Endocrinol.2013; 2013: 316783.
2. Boguszewska-Czubara A, Pasternak K. Silicon in medicine and therapy. Journal of Elementology 2011;16(3):489-497.
3. Żyj naturalnie, czyli dekalog zdrowego życia. Opracowanie zbiorowe pod redakcją Magdaleny Napierały. Poznań, 2018.